Ils historiografs supponan che la Val Tujetsch seigi vegnida colonisada suenter la fundaziun dalla claustra da Mustér egl 8avel tschentaner. El 12avel tschentaner ein ils Vallesans arrivai sur igl Alpsu e secasai ella part sura da Tujetsch. Entochen il 18avel tschentaner habitavan ils Tuatschins en pigns beins (p. ex. Mulinatsch, Malamusa, Cungieri, Giuf, Pardatsch, Bigliel). El decuors dil temps han ils purs bandunau quels beins ed ein secasai els vitgs dalla val.

Avon la colonisaziun era Tujetsch in grond selvadi cuvretgs d’uaul. Ils emprems avdonts han entschiet a runcar il territori cun grondas stentas, per part era plauncas teissas. Quei ei stau in agir fatal. Grondas lavinas ein sederschidas a val.

La pli gronda disgrazia ei capitada ils 6 da fevrer 1749, cura ch’ina lavina ha satrau la gronda part dil vitg da Rueras, caschunond 64 mortoris. Quei ei stau la pli gronda catastrofa da lavinas ell’Europa. In drama semegliont dils 6 da mars 1817 ha pretendiu 27 unfrendas. Era Selva ha stuiu sentir pliras gadas la nauschadad digl unviern. La notg dils 12 sils 13 da december 1808 ein 25 persunas vegnidas per la veta en ina lavina. Cun agid dalla confederaziun e dil cantun eis ei ussa vegniu fatg bia plontaziuns d’uaul, igl ei vegniu baghegiau lavineras ed era locals sutterrans per la populaziun.

Ils onns 1785 e 1949 han incendis devastau praticamein igl entir uclaun da Selva e 1822 il vitg da Camischolas.

Il num Tujetsch ei per l’emprema gada vegnius menziunaus en in document igl onn 1205 a caschun dalla benedicziun dalla baselgia parochiala da Sedrun. La vischnaunca ei stada incorporada per liung temps alla claustra da Mustér che regeva la Cadi e la Val d’Ursera. Ina famiglia da ministerials che habitava da quei temps el casti da Putnengia (Dieni) ch’ei vegnius construius circa igl onn 1200, haveva d’administrar la val en num digl avat. Il pli enconuschent representant da quella famiglia ei igl avat Pieder da Putnengia, il fundatur dalla Ligia grischa. All’entschatta regevan cundiziuns feudalas. Aschia ha per exempel igl avat da Mustér saviu vender igl onn 1300 ad ina certa femna Berchta sco sclava alla claustra da Wettingen.

Dasperas deva ei denton era ils libers burgheis en Tujetsch, che appartenevan alla claustra da Wettingen. Plaun a plaun han ils Tuatschins aquistau pli e pli biars dretgs. Suenter la fundaziun dalla Ligia grischa igl onn 1424 a Trun ha il pievel obteniu il dretg d’eleger il mistral a caschun dil cumin a Mustér. Aschia ei il stadi claustral sesvilupaus plaunsiu tier il cumin dalla Cadi, nua ch’il pievel ed igl avat havevan la pussonza. Las singulas vischnauncas havevan mo cumpetenzas economicas sco per exempel l’administraziun dils uauls e dallas alps. Quella situaziun ha cuzzau entochen tier la fundaziun dalla confederaziun 1848.

Il territori Tuatschin ha buca saviu dar in’existenza a tut ses vischins. Perquei han numerusas persunas stuiu bandunar lur patria carezada. Ils emprems emigrants ein bein ils mercenaris stai. In annuari tuatschin da 1628 ha rapportau d’ina emigraziun da 200 persunas. La pli gronda emigraziun da varga 500 persunas ei denton succedida ella secunda mesadad dil 19avel entochen all’entschatta dil 20avel tschentaner. Sco nova patria han els elegiu per gronda part la Baviera e l’America dil nord.

Pli baul fagevan tuts Tuatschins il puresser. Ins teneva armauls e tiers manedels per il provediment da latg, carn, pials e launa e cultivava dumiec, segal, truffels e glin per igl agen diever. Tochen circa la mesadad da quei tschentaner eran ils purs ella pluralitad. Naven da 1939 entochen 1971 ein ils menaschis purils ir anavos da 144 sin 64, denton ei il diember d’armauls praticamein restaus il medem. L’entschatta digl onn 2000 existan aunc 35 menaschis purils. L’arrundaziun e meglieraziun, ch’ei ida en vigur 1983, vul levgiar e raziunalisar las lavurs dils purs.

Propi la midada per la veta economica ha denton la construcziun dallas ovras electricas Reinanteriur 1955 – 1967 dau. Grazia allas taxas da concessiun, als tscheins d’aua e recavs da taglia ha la vischnaunca saviu sanar sia situaziun finanziala sco era realisar differents Projects.

Il traffic d’antruras tras Tujetsch era buca da grond’impurtonza. La via actuala sur il pass Alpsu ei vegnida baghegiada 1862 – 1863. 1911 han ins entschiet cun l’erecziun dalla viafier. Muort l’interrupziun a caschun dall’emprema uiara mundiala cursescha il tren pér dapi 1926.

L’entschatta dil 20avel tschentaner ein ils emprems skiunzs vegni sur igl Alpsu a Tujetsch. 1914 ei il club da skis vegnius fundaus e 1929 la scola da skis. Naven da 1942 cursescha il tren era duront igl unviern sur igl Alpsu. Ils onns 1956 – 1962 ein ils territoris da skis en Tujetsch vegni aviarts cun ina sutgera e differents runals. Quei ha atgnamein dau l’entschatta all’epoca dil turissem en nossa val.

Enteifer 30 onns ei Tujetsch sesviluppau d’ina vischnaunca da purs en ina enconuschenta regiun turistica. Quei ha giu per consequenza ch’ei ha dau ina gronda midada da structura ella moda da viver e luvrar dils indigens. Quella midada ha d’ina vart purtau in grond progress economic, da l’autra vart denton era ina periclitaziun dil lungatg romontsch, da sia cultura e digl ambient.